राज्य सरकार आरोग्य क्षेत्राच्या बळकटीकरणासाठी जाहिरातबाजी करत असली, तरी वर्धा जिल्ह्यातील वास्तव अगदी वेगळं आणि धक्कादायक आहे. जिल्हा परिषद आरोग्य विभागाच्या यंत्रणेत सध्या तब्बल २७१ पदे रिक्त असून, याचा थेट परिणाम ग्रामीण भागातील आरोग्य सेवा व्यवस्थेवर होत आहे. आरोग्य केंद्रांमध्ये असणाऱ्या कर्मचारी कमतरतेमुळे रुग्णांना गावातून थेट जिल्हा किंवा उपजिल्हा रुग्णालयांमध्ये जावं लागतंय.
आरोग्य सेवांची स्थिती चिंताजनक
सध्या जिल्ह्यात ३३ प्राथमिक आरोग्य केंद्रे आणि सुमारे १९० उपकेंद्रे कार्यरत आहेत. मात्र, या केंद्रांमध्ये पूर्ण मनुष्यबळ उपलब्ध नसल्यामुळे सेवा अपुरी ठरत आहे. आरोग्य विभागात मंजूर ६९९ पदांपैकी केवळ ४२८ पदे कार्यरत असून उर्वरित २७१ पदे रिक्त आहेत. विशेष म्हणजे यामध्ये आरोग्य सेवक, सहाय्यक, पर्यवेक्षक यांसारख्या थेट सेवा देणाऱ्या पदांचा समावेश आहे.
महिला व पुरुष आरोग्य कर्मचार्यांची गंभीर कमतरता
पुरुष आरोग्य कर्मचारी म्हणून मंजूर असलेल्या २४७ पदांपैकी केवळ ९८ कार्यरत आहेत, म्हणजेच तब्बल १४९ पदे रिक्त आहेत. महिलांसाठीही ही स्थिती फारशी वेगळी नाही. २८० महिला आरोग्य कर्मचार्यांच्या जागेपैकी १०४ पदे रिक्त आहेत. यामुळे स्त्रीरोग, प्रसूती सेवा आणि प्राथमिक तपासणी केंद्रात महिलांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागत आहे.
वैद्यकीय अधिकाऱ्यांचीही टंचाई, वर्ग अ व ब मध्ये पदे रिक्त
जिल्ह्यातील प्राथमिक व उपकेंद्रांमध्ये वर्ग १ व २ मधील वैद्यकीय अधिकारी पदांतही मोठी कमतरता आहे. गट-अ मधील ४५ पदे, तर गट-ब मधील १५ पदे रिक्त आहेत. यामुळे तांत्रिक आणि वैद्यकीय सेवा क्षेत्रात मोठं शून्य निर्माण झालं असून, वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या अनुपस्थितीत निर्णय प्रक्रियाही संथ झालेली आहे.
आरोग्य साधनसंपत्ती असूनही कर्मचारी नाहीत!
काही प्राथमिक आरोग्य केंद्रांमध्ये साधनसंपत्ती तर आहे, पण ते चालवायला ऑपरेटरच नाहीत! अशा स्थितीत अत्यावश्यक सेवा, चाचण्या आणि उपचार प्रक्रिया रखडत आहे. जिल्ह्याच्या ग्रामीण भागात आधीच वाहतूक आणि सुविधा अपुऱ्या आहेत, त्यात आरोग्य केंद्र काम करत नसल्याने सामान्य माणसावर दुहेरी भार येतो.
औषध निर्माण अधिकारी, एएनएम, एमपीडब्ल्यूही रिक्त
जिल्ह्यातील अनेक आरोग्य केंद्रांमध्ये औषधनिर्मिती अधिकारी, एएनएम, एमपीडब्ल्यू आणि आरोग्य सहाय्यक पदे रिक्त असल्याने औषध वितरण, लसीकरण, कुटुंबनियोजन कार्यक्रम इत्यादी कामांवर मोठा परिणाम होतो आहे. एकूणच आरोग्य सेवेचा गाडा अर्धवट अवस्थेत अडकलेला आहे.
परिणामी सर्व भार जिल्हा रुग्णालयांवर
प्राथमिक आरोग्य केंद्राकडून रुग्ण थेट जिल्हा व उपजिल्हा रुग्णालयांकडे पाठवले जातात. त्यामुळे या ठिकाणी प्रचंड गर्दी, प्रतीक्षा वेळेत वाढ आणि वैद्यकीय कर्मचाऱ्यांवर अतिरिक्त ताण निर्माण होत आहे. हाच ताण आपत्कालीन सेवांवरही परिणाम करत आहे.
आरोग्य विभागाची जबाबदारी आणि अपूर्णता
आरोग्य विभागाने ग्रामीण भागात उत्तम सेवा देण्यासाठी प्रयत्न सुरू ठेवले असले, तरी मनुष्यबळ आणि सुविधा दोन्हींची कमतरता त्यात अडथळा ठरते. जर हेच चित्र राहिलं, तर भविष्यात ग्रामीण भागातील आरोग्य यंत्रणा पूर्णपणे कोलमडण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
