भारतातील IT उद्योग सध्या एका नाजूक टप्प्यावरून जात आहे. देशातील आघाडीच्या IT कंपन्यांकडून मोठ्या प्रमाणावर कर्मचारी कपात होण्याची चिन्हं दिसत आहेत. मीडिया रिपोर्टनुसार, 2025 च्या अखेरपर्यंत तब्बल 50,000 कर्मचाऱ्यांना नोकरीवरून कमी केलं जाऊ शकतं. हा आकडा 2023-24 मध्ये झालेल्या कपातीपेक्षा दुप्पट असल्याचं स्पष्ट होतंय, ज्यामुळे उद्योगक्षेत्रात भीतीचे वातावरण निर्माण झाले आहे.
2023 मध्ये सुमारे 25,000 कर्मचाऱ्यांना कामावरून कमी करण्यात आलं होतं. आता ही संख्या थेट दुपटीने वाढणार असल्याने अनेक अनुभवी तसेच नवोदित कर्मचाऱ्यांचे भविष्य धोक्यात आलं आहे. टाटा कन्सल्टन्सी सर्व्हिसेस (TCS), इन्फोसिस, विप्रो, आणि टेक महिंद्रा यांसारख्या मोठ्या कंपन्यांमध्येही अंतर्गत पुनर्गठनाच्या नावाखाली कर्मचार्‍यांची कपात सुरू आहे, असं वृत्त समोर आलं आहे.
TCS चं वक्तव्य — “फक्त पुनर्गठन, भीतीचं कारण नाही”
टाटा कन्सल्टन्सी सर्व्हिसेसने आपल्या सप्टेंबर तिमाहीतील निकाल जाहीर करताना सांगितलं की, पुनर्गठनाच्या प्रक्रियेदरम्यान कंपनीने सुमारे एक टक्का मनुष्यबळ — म्हणजेच 6,000 लोक — कामावरून कमी केले आहेत. तथापि, कंपनीचे मुख्य मानव संसाधन अधिकारी सुदीप कुन्नुमल यांनी स्पष्ट केलं की, माध्यमांमध्ये दाखवली जाणारी आकडेवारी अतिशयोक्त आहे आणि खरी परिस्थिती तितकी गंभीर नाही.
त्यांनी पुढे सांगितलं की, “आम्ही मध्यम आणि वरिष्ठ स्तरावरील सुमारे एक टक्का कर्मचाऱ्यांना योग्य भूमिकांमध्ये पुनर्नियुक्त करू शकलो नाही, म्हणून त्यांना कामावरून कमी करावं लागलं.” म्हणजेच कंपनी सध्या कार्यक्षमतेच्या आधारे अंतर्गत फेरबदल करत आहे, अशी त्यांची स्पष्ट भूमिका आहे.
जागतिक पातळीवरही कपातीचा सिलसिला सुरूच
TCS व्यतिरिक्त अनेक आंतरराष्ट्रीय IT कंपन्याही समान स्थितीत आहेत. एक्सेंचरने अलीकडेच जून ते ऑगस्टदरम्यान 11,000 कर्मचाऱ्यांना कामावरून कमी केलं आहे. इन्फोसिस, विप्रो आणि टेक महिंद्रा यांनी नवीन भरती जवळपास थांबवली असून, बढत्याही पुढे ढकलल्या जात आहेत. यामुळे तणावग्रस्त वातावरणात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांच्या मनात अनिश्चिततेची भावना वाढली आहे.
कंपन्यांचा “सिक्रेट प्लॅन” — डिजिटल लेबरकडे झुकाव
HFS रिसर्चचे सीईओ फिल फर्शथ यांच्या म्हणण्यानुसार, अनेक मोठ्या कंपन्यांनी हजारो पदे शांतपणे संपुष्टात आणली आहेत. कामगिरीच्या नावाखाली कर्मचारी कपात केली जातेय, तर नवीन भरती जवळपास थांबली आहे. नीती शर्मा (CEO, TeamLease Digital) यांनी सांगितलं की, 2025 मध्ये ही संख्या 55,000 ते 60,000 पर्यंत जाऊ शकते.
AI मुळे बदलणारे समीकरण
तज्ञांच्या मते, या संपूर्ण घडामोडीमागे कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) मोठी भूमिका बजावत आहे. कंपन्या आता “डिजिटल लेबर” म्हणजेच एआय-आधारित ऑटोमेशन सिस्टीमकडे जलदगतीने वळत आहेत. त्यामुळे पारंपरिक पद्धतीने काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांची गरज कमी होत आहे.
पुढील अडीच महिने ठरणार निर्णायक
उद्योग तज्ञांच्या अंदाजानुसार, पुढील दोन ते तीन महिने भारतीय IT क्षेत्रासाठी अत्यंत निर्णायक ठरणार आहेत. जर जागतिक आर्थिक मंदी आणि डॉलर दरातील अस्थिरता वाढली, तर भारतीय कंपन्यांना आणखी कर्मचाऱ्यांना कमी करण्याचा दबाव येऊ शकतो.
निष्कर्ष — “जग AIकडे, पण मानव संसाधनाचं काय?”
ज्या वेगाने कंपन्या तंत्रज्ञानाकडे झुकत आहेत, त्याच वेगाने मानवी श्रमांची किंमत कमी होत चालली आहे. IT क्षेत्रातला हा बदल अपरिहार्य असला तरी, त्याचे सामाजिक परिणाम गंभीर असू शकतात. आगामी काळात कंपन्यांनी मानव आणि मशीन यांच्यातील संतुलन राखणे अत्यंत आवश्यक ठरेल.
