राज्यातील वन्यजीव संवर्धन हा विषय सध्या अत्यंत गंभीर ठरला आहे. मात्र वनविभागात मंजूर २३,४६९ पदांपैकी २,४०८ पदे रिक्त असल्याचे माहिती अधिकारातून समोर आले आहे. वर्षागणिक रिक्त पदांची संख्या वाढत असल्यामुळे वन्यजीव संवर्धन आणि जैवविविधतेच्या रक्षणावर प्रतिकूल परिणाम होत आहे.
व्याघ्रप्रकल्प आणि अभयारण्यांवरील परिणाम
राज्यात ताडोबा-अंधारी, बोर, पेंच, नवेगाव-नागझिरा, मेळघाट आणि सह्याद्री असे सहा व्याघ्रप्रकल्प आहेत, तसेच ४८हून अधिक अभयारण्य कार्यरत आहेत. प्रत्येक प्रकल्पातील रिक्तपदे विभागाच्या कामकाजावर मोठा परिणाम करत आहेत. प्रादेशिक, वन्यजीव, मूल्यांकन, सामाजिक वनीकरण आणि शिक्षण अशा विविध उपविभागांतही पदे रिक्त असल्याने कामकाजावर गंभीर परिणाम होत आहे.
‘अ’ गटातील रिक्त पदे
वनविभागात ‘अ’ गटात सरळ सेवेची ९२ पदे मंजूर आहेत. सध्या ४४ पदे कार्यरत असून ४८ पदे रिक्त आहेत. यात मुख्य वनसंरक्षकांच्या १४ रिक्तपदांचा समावेश आहे. सरळ सेवेची सहाय्यक वनसंरक्षकांची ३० पदे रिक्त आहेत. ‘अ’ गटात पदोन्नतीसह एकूण ६०४ पदे मंजूर असून अजूनही १२८ पदे रिक्त आहेत.
‘ब’ आणि ‘क’ गटातील स्थिती
‘ब’ गटात १,१०६ पदे मंजूर असून ८४२ पदे कार्यरत आहेत आणि २६४ पदे रिक्त आहेत. अराजपत्रित ‘ब’ गटात १४६ पदे मंजूर असून ५९ रिक्त आहेत. ‘क’ गटात १६,५१७ पदांपैकी १,७५८ पदे रिक्त आहेत, तर ‘ड’ गटात ९०१ पदांपैकी १९९ पदे रिक्त आहेत. या रिक्त पदांमुळे वन्यजीव संवर्धनावर प्रत्यक्ष परिणाम होत आहे.
मनुष्यबळाच्या कमतरतेचे परिणाम
मनुष्यबळाच्या कमतरतेमुळे अवैध वृक्षतोड आणि लाकूडतोड थांबविण्यात अडचण निर्माण होत आहे. विदर्भासारख्या वन्यजीव प्रदेशात पाच वर्षांत शंभराहून अधिक व्याघ्रशिकारी वाघांचे शिकार करीत आहेत. २०२० ते २०२५ दरम्यान महाराष्ट्रात ४१ वाघ आणि ५५ बिबटे शिकार झाले आहेत.
व्याघ्रसंख्या आणि संरक्षणाची गरज
देशभरात २०२२च्या व्याघ्रगणनेनुसार ३,१६७ वाघ आहेत. महाराष्ट्रात ४४४ वाघ असून मध्य प्रदेशात ७८५, कर्नाटकमध्ये ५६३ आणि उत्तराखंडमध्ये ५६० वाघ आहेत. ‘प्रोजेक्ट टायगर’ द्वारे पाच दशकांत व्याघ्रसंवर्धनात भरपूर काम झाले, तरीही शिकारींचा धोका कायम आहे.
रिक्त पदांमुळे कार्य विस्कळीत
रिक्त पदांमुळे वनविभागाचे काम विस्कळीत झाले आहे. वनक्षेत्र आणि वन्यजीवांचे संरक्षण धोक्यात आले आहे. वनरक्षकांवर अनेकदा अतिरिक्त जबाबदाऱ्या दिल्या जातात, ज्यामुळे शिकारीविरोधी उपाययोजनांवर लक्ष देणे कठीण होते.
वन्यजीव संवर्धनासाठी मानवबळ आवश्यक
प्रादेशिक जंगलांमधील वाघांना व्याघ्रप्रकल्पांमधील वाघांप्रमाणेच संरक्षणाची आवश्यकता आहे. पर्यटनापासून वाघांच्या संवर्धनाकडे लक्ष केंद्रित करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. वनविभागातील रिक्त पदांची संख्या वाढवून पुरेसा मानवबळ तयार करणे ही आता राज्यासाठी अत्यावश्यक गरज बनली आहे.
